Historia

Pleszew wzmiankowany w 1283 r. jako miasto szlacheckie, powstał przy ważnym trakcie z Poznania do Kalisza. Rezydencją dla właścicieli miasta było sąsiednie Malinie. Pierwszy kościół powstał prawdopodobnie razem z miastem. Pleszew należał do miasta średniej wielkości, gdyż na wyprawę malborską w 1458 r. wystawił 12 żołnierzy. Za Zborowskich w XVI w. osiedliła się w Pleszewie grupa Szkotów. W związku z napływem ze Śląska uchodźców religijnych w 1637 r. lokowano tzw. Nowe Miasto. W czasie wiosny ludów działał w pobliżu oddział powstańczy. W XIX wieku rozwinęło się rzemiosło oraz przemysł maszynowy, drewniany i spożywczy. Kościół parafialny pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela wzmiankowany był w 1393 r. Świątynia zniszczona po raz pierwszy przez pożar w 1606 r. W 1615 r. dziedzic dóbr pleszewskich Adam Sędziwój Czarnkowski oddał kościół katolikom, wcześniej użytkowany przez kilkadziesiąt lat przez dysydentów. Rok 1715 przyniósł miastu i kościołowi następne zniszczenie. Górna część wieży w trakcie pożaru spadła na nawę główną. W 1789 r. stan kościoła był dobry, jak wspominają akta wizytacyjne. Przy bocznym wejściu znajdowała się drewniana kruchta, a zakrystia była murowana. W 1806 r. kościół i zabudowania kościelne spłonęły w trakcie trzeciego pożaru. Powstał nowy projekt świątyni, ale go nie zrealizowano. Przystąpiono natomiast do odbudowy i restauracji istniejącego kościoła. Prace przy reparacji murów, dachów oraz wieży ukończono ok. 1822 roku. W 1818 roku wybudowano plebanię. W 1854 r. do korpusu prezbiterium dostawiono nową zakrystię. Dopiero w 1873 r. dobudowano neogotycką kaplicę św. Józefa w miejscu spalonej w 1806 r. W 1909 r. miał miejsce remont zwieńczenia wieży kościoła. W l. 50. XX w. wykonano nowy wystrój ścian i sklepień. W l. 90. XX w. wyremontowano wnętrze oraz odnowiono wyposażenie kościoła. Na przełomie XX/XXI wykonano remont elewacji kościoła oraz dachów.

Opis

Pleszew – miasto, siedziba powiatu i gminy miejsko-wiejskiej, położone jest nad rzeką Ner, lewym dopływem Prosny, około 25 km na pn.-zach. od Kalisza. Stanowi ważny węzeł drogowy przy szosie Kalisz-Poznań i do Katowic. W mieście usytuowana jest stacja kolejki wąskotorowej z Krotoszyna i dworzec kolejowy przy linii z Poznania do Kluczborka. Ośrodkiem miasta jest czworoboczny rynek o tzw. turbinowym układzie ośmiu ulic, z ratuszem pośrodku. Kościół parafialny pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela posadowiony został we wschodnim bloku przyrynkowym. Świątynię otacza dawny cmentarz na rzucie kwadratu, obwiedziony ceglanym parkanem, ograniczony Placem Kościelnym od zachodu, ul. Szkolną od północy i ul. Kilińskiego od wschodu. Od strony południowej cmentarz przykościelny graniczy z wysoką zabudową sąsiednich posesji. Naprzeciw kościoła, przy ul. Szkolnej usytuowana jest plebania, biuro parafialne i mieszkanie dla wikariuszy. Cmentarz dostępny jest przez bramy od zachodu i wschodu. Wokół kościoła znajduje się ciąg komunikacyjny wyłożony płytami betonowymi. W południowej części cmentarza znajduje się tzw. Grota. Przy obrzeżu ogrodzenia rośnie starodrzew liściasty oraz ozdobne krzewy.

Świątynia w najstarszej części gotycka, orientowana, murowana z kamienia i cegły, o ścianach otynkowanych. Bryła i rzut kościoła rozczłonowane. Korpus trzynawowy na rzucie prostokąta, do którego od zachodu przylega pięciokondygnacyjna wieża, również na rzucie prostokąta, przez którą prowadzi główne wejście do kościoła. Wieża nakryta niskim hełmem z kulą i krzyżem. Od strony północnej do prezbiterium przylega tzw. stara zakrystia, a od wschodu nowa zakrystia. Korpus nawowy łączy się od południa i północy z kaplicami. Dachy dwuspadowe odrębne nad nawą i prezbiterium, kryte dachówką, na wieży i sygnaturce blachą. Elewacje kościoła pokryte tynkiem fakturowym, z detalem w postaci profilowanego gzymsu wieńczącego, opasek otworów okiennych i drzwiowych a także gzymsów kordonowych i głowic pilastrów w fasadzie. Elewacje wzdłużne nawy (południowa i północna) artykułowane dwustopniowymi przyporami, z oknami o formie stojącego prostokąta przekrytego łukiem półkolistym. Fasada zachodnia na narożach oraz wieża ujęta zdwojonymi pilastrami. Otwór drzwiowy zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Na elewacji epitafia z piaskowca upamiętniające poległych w okresie powstania wielkopolskiego, I wojny światowej oraz wojny polsko-radzieckiej. Fasada zwieńczona schodkowo ze ścianką attykową, z czterema figurami świętych. Wnętrze przykrywa w nawach sklepienie beczkowe, w kruchcie północnej i nad chórem muzycznym – krzyżowe, gwiaździste z żebrami w południowej kaplicy św. Józefa, w zakrystii – kolebkowe. Nawa otwarta w stronę węższego prostokątnego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą. Kaplice otwarte do nawy arkadowo. Wyposażenie kościoła w przeważającej mierze klasycystyczne.

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 22-12-2015 r. / za: zabytek.pl